دولت اسلامی و کارکردهای آن در اندیشه سیاسی حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی

حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در جایگاه رهبری انقلاب اسلامی، جهت پیشبرد انقلاب اسلامی، دولت اسلامی را مرحله سوم از فرآیند تحقق کامل آن ذکر می کنند که تاکنون شکل نگرفته است. در همین راستا و با توجه به اهمیت آن در رسیدن به اهداف غایی انقلاب اسلامی، ایشان در سال های رهبری خویش، ماهیت دولت اسلامی را با توجه به الگوی نبوی و علوی بیان فرموده اند. در دیدگاه مقام معظم رهبری تشکیل و ساخت دولت، صرف نظر از ماهیت و ذات آن، یک ضرورت اجتماعی به شمار می آید و انسانها ناگزیرند برای پیشبرد امورات زندگی فردی و اجتماعی تن به دولت دهند. ایشان با استناد به سیره علوی در این رابطه چنین می فرمایند: امیرالمومنین می گوید در جامعه حکومت لازم است. این یک ضرورت اجتماعی است، یک ضرورت طبیعی و انسانی است که جامعه احتیاج دارد به یک اداره کننده ای، به یک مدیری، یا مدیر خوب یا مدیر بد، مساله خوب و بد بودن مدیر مساله بعدی است، ضرورت زندگی انسان ایجاب می کند که یک مدیری وجود داشته باشد.

ماهیت دولت اسلامی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

در طول تاریخ، ماهیت دولت و این که دولت در حقیقت چه می تواند باشد، مورد بحث و بررسی بوده است. برخی اندیشمندان سیاسی بر این باورند که دولت عالی ترین مظهر رابطه قدرت و حاکمیتی است که در همه جوامع وجود داشته است. آقای آشوری ماهیت دولت را با بیان ارکان آن اینگونه تعریف می کند:«دولت ساخت قدرتی که در سرزمین معین بر مردمانی معین، تسلط پایدار دارد و از نظر داخلی، نگهبان نظم به شمار می آید و از نظر خارجی پاسدار تمامیت سرزمین و منافع ملت و یکایک شهروندان خویش؛ این ساخت قدرت بصورت نهادها و سازمان های اداری، سیاسی، قضایی و نظامی فعلیت می یابد».در اندیشه آیت الله خامنه ای، دولت اسلامی از معنا و مفهوم خاصی برخوردار است. ایشان دولت را شامل مجموعه کارگزاران و نهادهای حکمرانی می داند:« دولت اسلامی؛ یعنی سازوکارها و نهادسازی های لازم برای ایجاد آن جامعه اسلامی»؛ چنان که می بینیم در اندیشه ایشان، دولت اسلامی مرحله ای بالاتر از شکل گیری نهادها و ارکان رسمی حکومت بوده و در واقع به انطباق محتوای نظام و جهت گیری و رفتار کارگزاران آن با ملاک ها و معیارهای اسلامی بر می گردد.

مبانی و مولفه های دولت اسلامی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

مبانی و مولفه های دولت در اندیشه مقام معظم رهبری بر اسلامی بودن دولت تاکید دارد. مورد اول، پیوند دین و سیاست است که آن را می توان در اسلام سیاسی خلاصه کرد. مورد بعدی ضرورت حیات اجتماعی است که ایجاب می کند برای رفع امورات زندگی فردی و اجتماعی نیاز به یک حکومت است و اسلامی بودن آن در وهله بعدی است. لزوم تحقق حیات طیبه مورد بعدی در مبانی دولت اسلامی است، تحقق کامل اسلام و رساندن مردم به سعادت، باعث الگو شدن نظام اسلامی خواهد شد. شاخص های دولت اسلامی در بیانات ایشان نیز مشتمل بر شاخص های اعتقادی و اخلاقی، خدمت به خلق، قانون گرایی، سلامت اقتصادی و اجرا نهادن به عدالت است. همچنین ایشان برای دولت کارکردهای تربیتی، افتصادی، امنیتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی قائل هستند. نقش دولت اسلامی جایگاهی است که در ایجاد و تحقق تمدن نوین اسلامی دارد که در دیدگاه مقام معظم رهبری زمینه ساز ظهور حضرت مهدی (عج) نیز است. ساختار دولت اسلامی مدنظر ایشان نیز شامل سه قوه مجریه، مقننه و قوه قضائیه است.

ویژگی های دولت اسلامی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

از مجموعه بیانات حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی روشن است که نظام اسلامی، بینات، واضحات و امر و نهی هایی دارد. همچنین اساس حکومت اسلامی به عنوان یک حرف نو در دنیا مطرح شد و همچنین نظام برآمده از انقلاب، از شرق و غرب الگو نگرفته بود. در مجموع می توان گفت: دولت اسلامی به مفهوم عام آن، ویژگی هایی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

۱-اصل اساسی در دولت اسلامی مردم می باشند.

۲-ماهیت حکومت اسلامی، خیرخواهی و عشق به مردم است.

۳-هدف نهایی دولت اسلامی، توسعه معرفت الله است. اهداف میانی این دولت عبارتند از: امنیت، عدالت اجتماعی، رشد اقتصادی، ایجاد روح اعتماد به نفس و خودباوری، آزادی و مشارکت مردمی و استقلال و نفی هرگونه وابستگی به بیگانه.

۴-معیار دخالت دولت در امور کشور، مصالح مردم، کشور و اسلام است. تشخیص نهایی مصالح، بعد از مشاوره با کارشناسان بر عهده ولی فقیه است.

اهداف دولت اسلامی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

دولت اسلامی به عنوان مرحله سوم از فرآیند پنج مرحله ای تحقق کامل انقلاب اسلامی دارای اهداف گسترده ای است که می توان آن ها را به نوعی همان اهداف انقلاب اسلامی دانست که بسیاری از آنها خاستگاه اولیه انقلاب بودند که با استمرار آن و فراهم شدن شرایط، امکان بسط و تبیین این اهداف به وجود آمد.در دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای یکی از اهداف اصلی ایجاد جامعه عادلانه است. البته ایشان در جای دیگری عدل را جز اهداف میانی برشمرده اند و می فرمایند قطعا عدل هدف است، منتها این هدف میانی است؛ هدف نهایی عبارت است از رستگاری انسان. در واقع با وجود عدل در جامعه، بستر رستگاری انسان ها فراهم می شود. هدف اصلی دیگری که با تشکیل دولت اسلامی محقق خواهد شد، جامعه اسلامی است که از طرفی می توان آن را گام چهارم از فرایند انقلاب اسلامی نیز بیان کرد. در چنین جامعه ای آرمان ها و اهداف اسلامی، آرزوهای بزرگی که اسلام برای بشر ترسیم کرده است، محقق خواهد شد. جامعه برخوردار از عدالت، جامعه آزاد، جامعه ای دارای عزت ملی و استغنای ملی، جامعه ای دارای پیشرفت همه جانبه و جامعه ای بدون سکون، بدون توقف و در حال پیشروی دائم؛ حاصل تشکیل دولت اسلامی است. ایشان در جای دیگری رسیدن به پیشرفت همه جانبه را به معنای تمدن سازی نوین اسلامی در نظر گرفته اند که از نظر ایشان باید به پیشرفت در هر دو بخش ابزاری و متنی و اصلی آن رسید. همچنین هدف بزرگ ملت ایران که پس از انقلاب، همواره به دنبال آن بوده است را عبارت از سربلندی ایران اسلامی و الگو شدن در میان ملت های مسلمان؛ هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ معنوی بیان می کنند و عقیده دارند که توانایی های لازم برای رسیدن به این اهداف را داریم. در واقع باید گفت تحقق این امور، بدون داشتن دولتی که از دل انقلاب و اسلام جوشیده باشد، میسر نیست و ضرورت ایجاد دولت اسلامی بیش از پیش نمایان می شود. ایشان تحقق این اهداف را تدریجی میدانند و معتقدند که باید برای آن تلاش و مجاهدت کرد و قدم به قدم پیش رفت. نظام اسلامی، یک نظام پیش ساخته؛ مثل خانه های پیش ساخته نیست؛ نظامی است که باید آجر آجر و سنگ سنگ روی هم چید و آن را بالا برد.

ولایت فقیه در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی رهبر جامعه اسلامی در بالاترین جایگاه مسئولیتی بوده و وظیفه خطیری را بر عهده دارد. رهبری جامعه اسلامی در زمان غیبت امام معصوم بر عهده ولی فقیه گذاشته شده که در جمهوری اسلامی نمود عینی و قانونی یافته است. در دیدگاه مقام معظم رهبری، امام بزرگوار از متن فقه سیاسی اسلام و از متن دین، نقش و جایگاه ولایت فقیه را فهمید و استنباط کرد؛ همچنانکه فقهای شیعه در طول تاریخ آن را شناخته و به آن اذعان کردند؛ اگرچه برای تحقق آن فرصت نکردند. ایشان اساسی ترین و محوری ترین مفهومی که از ولایت فقیه بیان می کنند، این است که ولایت فقیه جایگاه مهندسی و حفظ جهت نظام اسلامی را دارد و باید از انحراف آن به چپ و راست جلوگیری کرد. طبق این دلالت مفهومی، ولایت فقیه از طرفی یک امر نمادین و تشریفاتی محض و احیانا نصیحت کننده نیست و از طرفی نقش حاکمیت اجرایی در ارکان حکومت ندارد. زیرا کشور، مسئولان اجرایی، قضایی و تقنینی دارد که همه باید پاسخگوی مسئولیت های خود باشند. نقش ولایت فقیه این است که از حرکت کلی نظام به سمت هدف های آرمانی و عالی اش، پاسداری و دیده بانی کند. حاکم اسلامی؛ یعنی امام و ولی فقیه می تواند اختیاراتی را که متعلق به خود است، به قوای دیگری همچون قوه مجریه، قوه قضائیه یا به دیگر عناصر و افراد جامعه اسلامی اغطا کند . دولت اسلامی و دستگاه اجرایی اسلامی به اتکای اختیارات امام می تواند در جامعه اسلامی اعمال قدرت بکند.

کارکردهای دولت اسلامی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای

مقام معظم رهبری برای دولت اسلامی وظایف و کارکردهای تربیتی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی قائل هستند که در زیر به توضیح کامل این وظایف و کارکردها می پردازیم.

کارکرد تربیتی

از بیانات مقام معظم رهبری مدظله العالی در می یابیم که حکومت ها و در ذیل آن، دولت اسلامی نباید نسبت به تربیت معنوی افراد تحت حاکمیت شان بی تفاوت باشند. ایشان وظیفه تربیتی دولت اسلامی در قالب نظام جمهوری اسلامی را مورد تاکید قرار می دهند و می فرمایند:« خط صحیح جمهوری اسلامی، اداره و هدایت صحیح مردم، به رشد رساندن و به تکامل الهی رساندن مردم است». که بر اساس نظر ایشان، این امر به دلیل بنیانگذاری انقلاب بر این پایه است. « اساس انقلاب اسلامی هم بر انسان سازی است و انسان سازی در مرتبه اول، تعمیر دل و آباد کردن جان است». در نگاه ایشان پرداختن به مسائل تربیتی از اهداف حکومت اسلامی است و در بستر اخلاق می توان به موقعیت های اقتصادی و سیاسی امیدوار بود.

کارکرد اقتصادی

در دیدگاه آیت الله خامنه ای مدطله العالی وظایف اقتصادی دولت و پرداختن به امور اقتصادی مردم از اوجب واجبات حکومت هاست که باید مورد اهتمام قرار گیرد. از نظر ایشان مردم در اقتصاد جامعه اسلامی آزادی های زیادی دارند؛ به طوری که میدان باز و وسیعی در اختیار آنهاست که حق دارند فعالیت و تلاش اقتصادی گنند و از طرفی برای جلوگیری از طغیان و فساد در جامعه، اختیار و حق کنترل و نظارت را برای دولت و حاکم اسلامی قائل هستند؛ تا جایی که وجود قانون اسلامی را بدون دولت اسلامی فاقد اثر می دانند. در سال های اخیر با توجه به اهمیت مسائل اقتصادی و چالش هیی که جمهوری اسلامی با آنها روبرو بوده است، رهبر معظم انقلاب بر اقتصاد مقاومتی به عنوان یک تکلیف تاکید نموده اند. ایشان تولید ملی را حلقه اساسی پیشرفت اقتصاد بیان می کنند و بخش عمده آن را بر عهده دولت اسلامی می دانند. ایشان کاهش وابستگی به نفت را از دیگر الزامات اقتصاد مقاومتی می دانند و جایگزینی فعالیت های اقتصادی درآمدزای دیگر همچون صنایع دانش بنیان را پیشنهاد می کنند. ایشان در مسائل اقتصادی کشوری نگاه به ظرفیت های درونی کشور دارند و تاکید می کنند این باعث گشایش در مشکلات کشور خواهد شد. و از دیگر وظایف اقتصادی مهم دولت اسلامی مورد نظر مقام معظم رهبری مبارزه با فساد اقتصادی است که در موارد متعددی آن را گوشزد کرده اندو همچنین توجه به بخش خصوصی، انضباط اقتصادی، ثبات در مقررات اقتصادی و قوانین منسجم و شفاف در این زمینه که خود باعث رونق اقتصادی خواهد شد مورد توجه حضرت آیت الله خامنه ای است.

کارکرد فرهنگی

حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی می فرمایند؛ مساله فرهنگ و اخلاق خیلی مهم است. نظام اسلامی نمی تواند نسبت به فرهنگ و اخلاق مردم خود بی تفاوت باشد. نظام اسلامی نمی تواند نسبت به رنج های معنوی، جسمانی و گمراهی های فکر و دل مردم خود بی اعتنا باشد. این نظام وظیفه سنگینی برعهده دارد. دستگاه های ما، بخصوص دستگاه های فرهنگی وظیفه سنگین تری دارند. ایشان در جای دیگری می فرمایند:«دولت اسلامی موظف است که جامعه را با فرهنگ بالاتر و معلومات عمیقتر و آگاهی های همگانی مجهز کند و بدین وسیله جلو نفوذ فرهنگ بیگانه را بگیرد». معظم له صداوسیما، وزارت ارشاد، وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش را دستگاه های خدماتی هدایتی حکومت مینامد که باید از ابزارهای هدایت بهره بگیرند تا مردم متدین بار بیایند، متدین عمل کنند، به مبانی دینی معتقد و عملا پایبند بشوند.

کارکرد سیاسی

اهتمام دولت اسلامی به حقوق سیاسی مردم و تلاش برای ایفای حقوق شهروند از جمله وظایف سیاسی می باشد. در عرصه سیاست خارجی، اصول مورد تاکید مقام معظم رهبری که دولت اسلامی باید به آن پایبند باشد اصل « اشدا علی الکفار و رحما بینهم» است. در واقع این اصل ریشه در تفکر امام خمینی(ره) دارد و از قرآن و سنت نبوی گرفته شده است. طبق این اصل دولت اسلامی با دشمنان و استکبار سر آشتی نداشته و با برادران مسلمان بنای بر دوستی و برادری دارد. و پایبندی نظام جمهوری اسلامی به دفاع از مظلوم صرف نظر از دین وآیین او، از جمله دفاع از جبهه مقاومت شیعه در لبنان و همچنین حمایت از مقاومت فلسطینیان سنی را خاطر نشان می کنند تا جایی که حمایت از انتفاضه فلسطین و مبارزه با صهیونیزم را از ارکان اصلی سیاست های راهبردی جمهوری اسلامی ایران بر می شمارد. به نظر ایشان مبارزه با سلطه یکی از وظایف دولت اسلامی است.

کارکرد امنیتی

امنیت در همه حکومت ها و نظام های سیاسی از نیازهای اساسی است زیرا وجود آن باعث استحکام و استمرار جامعه می شود. در دیدگاه مقام معظم رهبری برقراری امنیت در همه ابعاد آن بر عهده دولت اسلامی است:« امنیت اخلاقی، امنیت اجتماعی جز وظایف ما است؛ جزو وظایف جمهوری اسلامی است؛ نمی توانیم اینها را رها کنیم». اگرچه میزان امنیت امری نسبی است؛ اما به باور ایشان مردم باید امنیت جان، مال، فرزندان، ناموس و امنیت در فکر، عقیده، سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادیشان را احساس کنند.

کارکرد اجتماعی

از آن جا که وظایف اجتماعی گستره وسیع و مباحث فراوانی را در بر می گیرد، وظایف اجتماعی دولت اسلامی از نظر آیت الله خامنه ای را می توان چنین بیان کرد: گسترش علم، دانایی و آزاد اندیشی؛ نهادینه کردن عدالت اجتماعی؛ طرفداری از محرومان و دوری از خوی اشرافی گری و تجمل گرایی؛ صرفه جویی و جلوگیری از اسراف در سطح ملی و پرهیز جدی از مصرف بی رویه مانند انجام سفرهای بیهوده و تجملات اداره ها؛ پرهیز از هزینه کردن اعتبارات و پول های کشور در جاهای غیرلازم و تشریفاتی؛ سوق دادن مردم به سمت قناعت، اکتفا و به اندازه لازم مصرف کردن و اجتناب از دعوت به زیاده روی و اسراف؛ توجه جدی به مسئله آب و هوا، نگاه به مسئله غبار و دود، نگاه به مسئله هوا و آب سالم، نگاه به محیط زیست سالم، نگاه به مسئله جنگل ها . گنجاندن آن ها در متن برنامه ها؛ ترویج ورزش همگانی و رسیدگی به امور بازنشستگان.

نتیجه گیری

در دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای دولت اسلامی فراتر از قوه مجریه و شامل همه دستگاه ها، نهادها و مجموعه کارگزاران است.از نظر ایشان دولت اسلامی از سایر دولت ها متمایز است و آنچه دولت اسلامی را از سایر دولت ها متمایز می کند کنش ها و جهت گیری های اسلامی آن است که ریشه در پیوند دین وسیاست در اسلام، ضرورت حیات اجتماعی و لزوم تحقق حیات طیبه برای جامعه مسلمانان در ابعاد مادی و معنوی دارد.ایشان بر این اعتقادند که همه ارکان دولت اسلامی باید در جهت اسلام و در راستای اهداف انقلاب اسلامی حرکت کنند و وظایف و کارکردهایی با عنوان وظایف و کارکردهایی تربیتی،اقتصادی،سیاسی، اجتماعی و فرهنکی را ذکر می کنند که باید دولت اسلامی ابزارهای لازم را برای تحقق این وظایف به کار گیرد. در واقع دغدغه مقام معظم رهبری این است که با تشکیل دولت اسلامی مدنظرشان فضا و بستر عادلانه ای جهت رشد انسانها و دست یابی به کمال مهیا می شود. مساله کلیدی و بسیار مهم در منظومه فکری مقام معظم رهبری این است که دولت اسلامی یک غایت نیست، بلکه وسیله ای برای رسیدن به دیگر اهداف است. معظم له دولت اسلامی را گام سوم از مراحل پنچگانه رسیدن به تمدن نوین اسلامی می دانند که در این حالت انقلاب اسلامی می تواند مراحل تکامل را طی کرده و به اهداف برتر و متعالیه نائل شود.

فهرست منابع

۱-مجموعه بیانات، خطبه ها، سخنرانی ها و فیش های مقام معظم رهبری در خطبه ها،سخنرانی ها و دیدارهای مختلف

۲-آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران: انتشارات مروارید

۳-بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی، تهران: نشر نگاه معاصر

۴-نوری، عباس، ماهیت دولت اسلامی در اندیشه سیاسی ایت الله خامنه ای، سال بیست وسوم، شماره چهارم، زمستان۹۷

مولف: علی نقی لو دبیر کارگروه امور ایثارگران جمعیت جانبازان و کارشناس ارشد مسایل سیاسی و بین المللی{jcomments on}