بیانیه گام دوم درهندسه فکری مقام معظم رهبری

درآمد

در این نوشتار راهکار بنیادینی برای ارائه یک تحلیل جامع و دقیق از بیانیه گام دوم تبیین خواهد گردید، که همانا شناخت عمیق و فهم همه جانبه از ابعاد نظام فکری مقام معظم رهبری، خصوصاً محوریت مسئله «تمدن زمینه‌ساز» در آن است. بنابراین پیش از وارد شدن به تحلیل هر سخنی از فرمایشات معظم له لازم است ابتدا جایگاه آن سخن در منظومه تفکر راهبردی ایشان مشخص گردد و پس از آن به جزئیات تحلیلی پرداخته شود. ما سعی نمودیم این مسئله را در قالب مصداق بیانیه گام دوم انقلاب، به‌طور واضح و کاربردی به مخاطب خویش نشان دهیم.

1. نظام فکری رهبری در دو ساحت بنیادین و راهبردی

وظیفه راهبردی رهبر انقلاب اسلامی آن است که با توجه به مطالب بنیادین دین اسلام و کشاندن آن‌ها به عرصه عمل و اقدام اجتماعی، به مدیریت و هدایت مصداقی نهادها، قشرها و گروه‌های مختلف جامعه پرداخته و آن‌ها را به سمت کلان آرمان و هدف انقلاب اسلامی هدایت کند؛ می‌توان نام این ساحت و رویکرد خاص را بعد راهبردی اندیشه نامید.

اما در ساحت بنیادین اندیشه که هر متفکر اسلامی به تبیین دستگاه‌وار جهان‌بینی و ایدئولوژی اسلامی باید بپردازد از مقام معظم رهبری یک مقاله منسجم در موضوع توحید وجود دارد که به زیبایی ترسیمی از تفکر بنیادین ایشان با محوریت توحید را نشان می‌دهد. «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا» نام این مقاله می‌باشد که فشرده‌ای از طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن است. تمرکز ما در این نوشتار برساحت راهبردی اندیشه‌های ایشان است.

در ساحت اندیشه‌های راهبردی باید «تمدن» را محور کلان نظام فکری رهبری دانست، در واقع نظام تفکر راهبردی امام(ره) و رهبری امتداد و بسط اندیشه‌های بنیادین ایشان در مصادیق امروزین می‌باشد که نیازهای روز اسلام و اقامه امر اهل‌البیت(ع) در عصر حاضر در گرو فهم چنین لایه‌ای از اندیشه رهبران جبهه حق می‌باشد. پس همان طور که توحید محور اساسی تمام اندیشه‌های بنیادین امام(ره) و رهبری است، بسط نهایی توحید در دنیا که خود را به شکل تمدن متجلی می‌نماید، محور اندیشه‌های راهبردی امامین انقلاب است و در یک کلام می‌توان گفت تمدن تنزیل دین در مستوای تدبیر جامعه بشری است.

کلان‌ترین اهداف اسلام در نگاه مقام معظم رهبری و نسبت توحید و تمدن به عنوان محورهای تفکر بنیادین و راهبردی در سخنرانی زیر بطور منسجم خلاصه شده است:

«حفظ انقلاب به معناى حفظ وضع موجود نیست. چرا؟ چون انقلاب در ذات یك حركت پیشرونده است، آن هم پیشرفت پرشتاب. به كجا؟ به سمت هدف‌هاى ترسیم شده. هدف‌ها عوض نمی‌شوند. این اصول و ارزش‌هایى كه بر روى آن بایستى ایستادگى كرد و براى آن جان داد، اصول و ارزش‌هایى هستند كه در اهداف، مشخص شده‏اند؛ هدف نهایی تعالی و تکامل و قرب الهی است. هدف پایین تر از آن انسان‌سازی است. هدف پایین‌تر از آن ایجاد جامعه اسلامی است ... این‌ها اهداف هستند، این اهداف عوض نشدنی است.»[1]

2. «تـمدن» محور تفکر راهبردی؛ و مراحل تحقق آن

گفتمان‌سازی بحث تمدن و بیان کامل مراحل پنج‌گانه آن برای اولین بار در سال 1379 توسط مقام معظم رهبری چنین آغاز گردید:

«مطلب اوّل این است که خط کلّی نظام اسلامی چیست؟ اگر بخواهیم پاسخ این سؤال را در یک جمله ادا کنیم، خواهیم گفت خط کلّی نظام اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی است. این یک پاسخ کلّی و قابل توضیح و تشریح است... سرنوشت حتمى عبارت است از این‏ كه تمدّن اسلامى یك بار دیگر بر مجموعه عظیمى از دنیا، پرتوِ خود را بگستراند. نه به معناى این‏كه لزوماً نظام سیاسىِ اسلامى در نقاط دیگر جهان هم قبل از عصر ظهور گسترش پیدا كند؛ نه. معنایش این نیست؛ بلكه تمدّن بر اساس یك فكر جدید، یك حرف جدید، یك نگاه جدید به مسائل بشر و مسائل انسانیت و علاج دردهاى انسانیت است؛ یك زبان نویى است كه دل‌هاى نسل‌هاى نوى انسان و قشرهاى محروم جوامع گوناگون، آن زبان را مى‏فهمند و درك مى‏كنند. به معناى رساندن یك پیام است به دل‌ها، تا بتدریج در میان جوامع مختلف گسترش و رشد پیدا كند.»[2]

پس از این سخنرانی و در حدود دو ماه بعد در دیدار با کرگزاران نظام برای اولین بار مراحل پنج‌گانه رسیدن به تمدّن اسلامی را مطرح می‌کنند که خلاصه آن چنین می‌باشد:

«این یك فرایند طولانى و دشوارى دارد و شروعش از انقلاب‏ اسلامى است. ... انقلاب آنجایى است كه پایه‏‌هاى غلطى برچیده مى‏شود و پایه‏هاى درستى به جاى آن گذاشته مى‏شود. این قدمِ اوّل است. انقلاب كه تحقّق پیدا كرد، بلافاصله بعد از آن، تحقّق نظام‏ اسلامى است. نظام‏ اسلامى، یعنى طرح مهندسى و شكل كلّى اسلامى را در جایى پیاده كردن. ... بعد از آنكه نظام‏ اسلامى پیش آمد، نوبت به تشكیل دولت‏ اسلامى به معناى حقیقى مى‏رسد؛ یا به تعبیر روشن‏تر، تشكیل منش و روش دولت‌مردان یعنى ماها به گونه اسلامى؛ چون این در وهله اول فراهم نیست؛ به‌تدریج و با تلاش باید به وجود آید. ..... مرحله چهارم كه بعد از این است كشورِ اسلامى است.... از این مرحله كه عبور كنیم، بعد از آن، دنیاى اسلامى است. از كشور اسلامى مى‏شود دنیاى اسلامى درست كرد. الگو كه درست شد، نظایرش در دنیا به وجود مى‏آید. ما در كدام مرحله‏ایم؟ ما در مرحله سوّمیم؛ ما هنوز به كشور اسلامى نرسیده‏ایم.»[3]

این پنج مرحله کلان‌ترین نقشه تحقق اهداف اسلامی و مسیر راهبردی آن است که در سالیان متعدد مورد تاکید و تصریح ایشان تا به امروز قرار گرفته است که به عنوان نمونه به یکی از سخنان سال‌های اخیر ایشان که دارای نکات جدید و مهمی است اشاره می‌کنیم:

«انقلاب مراحلی دارد؛ ... حرکت انقلابی، نظام انقلابی، دولت انقلابی، جامعه انقلابی؛ ... ، آن‌وقت زمینه برای ایجاد تمدّن انقلابی و اسلامی به وجود می‌آید. حالا من تعبیر به «انقلابی» کردم؛ به جای کلمه«انقلابی» می‌توانید کلمه «اسلامی» بگذارید؛ یعنی دولت اسلامی، جامعه اسلامی، تمدّن اسلامی؛ این مراحلی است که وجود دارد.»[4]

 ایشان در سال‌های قبل و بعد از هفتاد و نه، نیز به طور مفصل به مسئله محوری تمدن اسلامی اشاره فرموده‌اند اما متاسفانه معمولاً تصویر جامع و صحیحی از طرح کلان رهبری ایشان در میان جوانان حزب‌اللهی شکل نگرفته است؛ با اینکه سال‌ها پیش ایشان از جوانان نشانه گرفتن تمدن را مطالبه کرده بودند:

«ملت ایران به فضل پروردگار، با هدایت الهى، با كمك‌هاى معنوى غیبى و با ادعیه زاكیه و هدایت‌هاى معنوى ولى اللّه الاعظم أرواحنا فداه، خواهد توانست تمدّن‏ اسلامى‏ را بار دیگر در عالم سر بلند كند و كاخ با عظمت تمدّن‏ اسلامى‏ را برافراشته نماید.‌ این، آینده قطعى شماست. جوانان، خودشان را براى این حركت عظیم آماده كنند. نیروهاى مؤمن و مخلص، این را هدف قرار دهند.»[5]

3. تمدن تنها مسیر ظهور منجی(عج)

هدف حرکت امام(ره) و رهبری در امتداد سیر انبیا و اولیاء معصوم(ع) بسط توحید در تمام ابعاد حیات انسانی است. البته عصری که ما در آن به سر می‌بریم ویژگی خاصی نیز دارد که به این بسط توحید و تمدن در زندگی اجتماعی بشر رنگ و بویی ویژه می‌بخشد؛ چراکه در عصر غیبت امام معصوم؟ع؟، بسط حقیقی توحید در جامعه منتهی به زمینه‌سازی ظهور حضرت حجت(عج) می‌گردد لذاست که بسط توحید در اجتماع و مسئله تمدن‌سازی پیوندی ریشه‌ای با زمینه‌سازی ظهور حضرت خواهند داشت.

معمولاً زمانی که صحبت از زمینه‌سازی ظهور به میان می‌آید، آنچه که به اکثر اذهان خطور می‌کند، خودسازی، تقوا، دعا و ... می‌باشد گرچه در لزوم این موارد شکی نیست لکن با دقت نظر و تأملی چند می‌توان متوجه ضرورت کار ویژه‌ای در یک گستره اجتماعی و حکومتی شد، این کار ویژه همانی است که در کلمات امام(ره) و رهبری به عنوان یک طرح عملیاتی عینی در راستای زمینه‌سازی ظهور از آن به «تمدّن نوین اسلامی» یعنی «تمدّن زمینه‌ساز ظهور» تعبیر شده است[6]. در ادامه به برخی سخنان حضرت امام(ره) و رهبری در این زمینه اشاره می‌کنیم:

«انقلاب اسلامى ایران با تأیید خداوند منان در سطح‏ جهان‏ در حال گسترش است، و ان‌شاءاللَّه با گسترش آن، قدرت‌هاى شیطانى به انزوا كشیده خواهند شد و حكومت‏ مستضعفان برپا و زمینه براى حكومت جهانى مهدى آخرالزمان(عج) مهیا خواهد شد.»[7]

حضرت امام(ره) در وصیت نامه الهی سیاسی خویش راهکار عملی زمینه‌سازی ظهور را اتحاد تمدنی کشورهای اسلامی بیان می‌نمایند، معمولاً حضرت امام(ره) از واژه تمدن استفاده نمی‌نماید بلکه همان محتوی را در قالب عباراتی مانند اتحاد همه جانبه کشور‌های اسلامی بیان می‌نمایند.

«و شما اى مستضعفان جهان و اى كشورهاى اسلامى و مسلمانان جهان بپاخیزید و حق را با چنگ و دندان بگیرید و از هیاهوى تبلیغاتى ابرقدرت‌ها و عمّال سرسپرده‏ آنان نترسید؛ و حكام جنایتكار كه دسترنج شما را به دشمنان شما و اسلام عزیز تسلیم مى‏كنند از كشور خود برانید؛ و خود و طبقات خدمتگزار متعهد، زمام امور را به دست گیرید و همه در زیر پرچم پر افتخار اسلام مجتمع، و با دشمنان اسلام و محرومان جهان به دفاع برخیزید؛ و به سوى یك دولت اسلامى با جمهوری‌هاى آزاد و مستقل به پیش روید كه با تحقق آن، همه مستكبران جهان را به جاى خود خواهید نشاند و همه مستضعفان را به امامت و وراثت ارض خواهید رساند. به امید آن روز كه خداوند تعالى وعده فرموده است.»[8]

مقام معظم رهبری نیز در زمینه زمینه‌سازی ظهور توسط تمدن نوین اسلامی می‌فرمایند: «اگر حرف شما ملت ایران پیش رفت، اگر شما توانستید پیروز شوید، به آن نقطه موعود برسید، آن وقت مسیر تاریخ عوض خواهد شد؛ زمینه ظهور ولىّ‌امر و ولىّ‌عصر (ارواحنا له الفداء) آماده خواهد شد؛ دنیا وارد یک مرحله جدیدی خواهد شد.»[9]

در سخنرانی مذکور، زمینه‌سازی ظهور حضرت ولیّ‌عصر(عج) متوقف بر رسیدن به یک نقطه موعود شده است، با توجه به توضیحات گذشته آن نقطه موعود همان «ایجاد تمدّن نوین اسلامی» است.

همچنین زاویه نگاه ایشان به مسئله مهدویت در فهم و تبیین چرایی ضرورت تمدن برای زمنیه‌سازی ظهور بسیار راهگشا است:

«ما آن وقتى مى‏توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم كه زمینه را آماده كنیم. براى ظهور مهدى موعود (أرواحنا فداه) زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل كردن به احكام اسلامى و حاكمیت قرآن و اسلام است. همان‏طور كه عرض كردم، فرموده‏اند: «و اللّه لتمحّصنّ» و «و اللّه لتغربلنّ»؛ این تمحیص و این امتحان بزرگ كه مریدان و شیعیان ولىّ‏عصر(أرواحنا فداه) با آن مواجه هستند، همان امتحان تلاش براى حاكمیت اسلام است. براى حاكمیت اسلام باید كوشش كنید؛ ملت بزرگ ما این یک ‏قدم را برداشتند.»[10]

اکنون که اهمیت تحقق تمدن در عصر غیبت را تبیین نمودیم در ادامه به تبیین چگونگی تحقق این هدف خواهیم پرداخت.

4. هندسه تفکر راهبردی رهبری در دو محور «اهداف – زمان» و جایگاه بیانیه در آن

تمرکز مطالب مقاله از ابتدا تا این قسمت بر روی تبیین اهداف انقلاب اسلامی و مراحل کلان آن بود، اما همه این مطالب فقط یک محور از هندسه فکری مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد. محور دیگری که در ادامه به آن می‌پردازیم راهبردهای عملی برای تمدن‌سازی در بستر زمان است.

بررسی تاریخ تمدن‌های بزرگ عالم نشان از آن دارد که سر برآوردن یک تمدن جدید در هر دوره‌ای نیاز به استقامت چند نسل پی در پی و حرکت تدریجی به سمت آن تمدن دارد، بر همین اساس است که زنده نگه داشتن امید در تمام مراحل و خصوصاً در مراحل میانی این حرکت از اهمیت ویژه‌ای بر خوردار است، چراکه افراد در میانه‌راه،‌ نه شوق احساسی مراحل اولیه را دارند نه خود را نزدیک به انتهای مسیر می‌بینند پس دقیقاً در همین فضا است که «صبر فرا نسلی» کلید اساسی تحقق آرمان‌ها است:

« این حرکت عظیم نظام اسلامی و حرکت به سمت آن آینده آرمانی - که ایجاد تمدّن اسلامی است ... یک حرکت تدریجی است. البته پُرهیجان است؛ اما هر کس بداند چه کار می‌کند. هر قدمی که برمی دارد، برای او هیجان‌انگیز است؛ اما این کار عظیم و ماندگار تاریخی، این کاری که سر و کارش با نسل‌ها و قرن‌ها است، این را نباید با کارهای دفعی، جزیی و شعاری اشتباه کرد. این کاری است که باید گام به گام، هر گامی محکم‌تر از گام قبل، با نگاه دقیق نسبت به هر قدمی که برمی‌داریم و با دید نافذ نسبت به مسیری که طی می‌کنیم، همراه باشد.»[11]

اکنون که به اهمیت برنامه‌ریزی صدها ساله برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی در نگاه ایشان واقف شدیم متوجه می‌شویم که چطور بازه‌ای چهل ساله را تنها یک گام از حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی ترسیم نموده‌اند.

نقشه کلان فکری و تمام سخنان ایشان را به طور عمده می‌توان در دو محور پی‌گرفت: یکی سخنان مربوط به تبیین قله‌ها و مراتب آرمان‌ها و دیگری سخنان ناظر به تحقق عملی و زمانبندی هریک از آن آرمان‌ها. بیانیه گام دوم انقلاب دقیقاً در همین قالب قرار می‌گیرد؛ یعنی پس از آن‌که آرمان جمهوری اسلامی و مراتب کلان آن از انقلاب تا تمدن در ابتدای آن تبین گردید، لازم است گام‌های دقیق و عملی تحقق چنین آرمانی به تدریج و با دقت تبیین گردد که تمرکز بیانیه گام دوم بر تبیین یکی از گام‌های حرکت عملی جمهوری اسلامی است.

پس به طور کلی می‌توان هریک از سخنرانی‌های ایشان را در یکی از این دو محور کلان، اهداف – زمان، تحلیل نمود. البته در بسیاری از سخنرانی‌های ایشان مطالبی از هر دو محور ترکیب شده‌اند که خود مقام معظم رهبری به این دو مؤلفه مهم که یکی اهداف و دیگری راهبردهای تحقق تدریجی و زمان‌مند آن اهداف‌اند، به عنوان دو مؤلفه همیشگی در تمام شئون مدیریت انقلاب اشاره کرده‌اند:

«ما در سطوح مختلف تصمیم‏گیرى و تصمیم‏سازىِ نظام، وظیفه داریم به مسائل گوناگون كشور با نگاه كلان و جامع نگاه كنیم. ... آنچه ما تصوّر مى‏كنیم كه وظیفه ما است، وظیفه مجموعه مسئولان كشور است، وظیفه دولت جمهورى اسلامى است، این است كه این سه مؤلّفه بزرگ را براى همه تصمیم‏گیرى‏ها و همه اقدام‌ها در نظر داشته باشد:

مؤلّفه اوّل عبارت است از آرمان‌ها و اهداف نظام جمهورى اسلامى؛ كه این اهداف و آرمان‌ها مطلقاً نبایستى از نظر دور بشود؛ كه آرمان نظام جمهورى اسلامى را مى‏شود در جمله كوتاهِ «ایجاد تمدّن اسلامى» خلاصه كرد. ...

مؤلّفه دوّم عبارت است از راه‏هایى كه ما را به این اهداف مى‏رساند؛ راهبردهاى‏ عمومى و كلّى؛ .... [مولفه سوّم‏] واقعیات، واقعیات را هم باید دید؛ ... »[12]

در اینجا با استفاده از یک نمودار به جمع‌بندی مطالب اصلی مقاله خواهیم پرداخت که در آن به زیبایی جایگاه بیانیه گام دوم در هندسه فکری ایشان مشخص گردیده است و به گمان خویش مدعای این مقاله را به وضوح نشان می‌دهد. با توجه به این نمودار فهم کلانی از بیانیه در این دو محور نظام فکر مقام معظم رهبری به دست می‌آوریم. چراکه بخش‌های آغازین بیانیه تمرکزش بر بیان اهداف کلان و محور عمودی است:

«درودی از اعماق دل بر این ملّت؛ بر نسلی که آغاز کرد و ادامه داد و بر نسلی که اینک وارد فرایند بزرگ و جهانیِ چهل سال دوّم می‌شود ... انقلاب اسلامی پس از نظام‌سازی، به رکود و خموشی دچار نشده و نمی‌شود و میان جوشش انقلابی و نظم سیاسی و اجتماعی تضاد و ناسازگاری نمی‌بیند، بلکه از نظریّه نظام انقلابی تا ابد دفاع می‌کند....

اینک در آغاز فصل جدیدی از زندگی جمهوری اسلامی، این بنده ناچیز مایلم با جوانان عزیزم، نسلی که پا به میدان عمل میگذارد تا بخش دیگری از جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ را آغاز کند، سخن بگویم....

دهه‌های آینده دهه‌های شما است و شمایید که باید کارآزموده و پُرانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هرچه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه) است، نزدیک کنید. »

و قسمت‌های انتهایی بیانیه تمرکزش بر بیان راهبردهای تحقق اهداف انقلاب و محور افقی نمودار است:

«اکنون به شما فرزندان عزیزم در مورد چند سرفصل اساسی توصیه‌هایی می‌کنم : ....

«علم و پژوهش: ...ولی اینک مطالبه عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را ... همچون یک جهاد در پیش گیرید. ...

معنویت و اخلاق: ... شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هر چه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی گمان محتاج جهاد و تلاش است... در دوره پیش رو باید در این باره‌ها برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت جامعی تنظیم و اجرا شود، ان‌شاءالله.

اقتصاد: ... یک مجموعه جوان و دانا و مؤمن و مسلّط بر دانسته‌های اقتصادی در درون دولت خواهند توانست به این مقاصد برسند. دوران پیشِ‌رو باید میدان فعّالیّت چنین مجموعه‌ای باشد. ...

عدالت و مبارزه با فساد: ... این مبارزه نیازمند انسانهایی باایمان و جهادگر، و منیع‌الطّبع با دستانی پاک و دل‌هایی نورانی است... ولی برای اجرای شایسته آن، چشم امید به شما جوان‌ها است؛ و اگر زمام اداره بخش‌های گوناگون کشور به جوانان مؤمن و انقلابی و دانا و کاردان -که بحمدالله کم نیستند- سپرده شود، این امید برآورده خواهد شد؛ ان‌شاءالله.

استقلال و آزادی: ... منزلت آزادی و استقلال را کسانی بیشتر میدانند که برای آن جنگیده‌اند. ملّت ایران با جهاد چهل‌ساله خود از جمله آنها است. ... همه -مخصوصاً دولت جمهوری اسلامی‌- موظّف به حراست از آن با همه وجودند. ...

عزت ملی، روابط خارجی مرزبندی با دشمن: ... که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمی‌آمد... امروز ملّت ایران علاوه‌ بر آمریکای جنایت‌کار، تعدادی از دولت‌های اروپایی را نیز خدعه‌گر و غیر قابل اعتماد میداند. ...

سبک زندگی: ... تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی‌جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است؛ مقابله با آن، جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوان‌ها است.»

سوتیترها

* «انقلاب مراحلی دارد: حرکت انقلابی، نظام انقلابی، دولت انقلابی، جامعه انقلابی؛ ... ، آن‌وقت زمینه برای ایجاد تمدّن انقلابی و اسلامی به وجود می‌آید. حالا من تعبیر به «انقلابی» کردم؛ به جای کلمه «انقلابی» می‌توانید کلمه «اسلامی» بگذارید؛ یعنی دولت اسلامی، جامعه اسلامی، تمدّن اسلامی.»

* بررسی تاریخ تمدن‌های بزرگ نشان از آن دارد که سر برآوردن یک تمدن جدید در هر دوره‌ای نیاز به استقامت چند نسل پی در پی و حرکت تدریجی به سمت آن تمدن دارد. بر همین اساس است که زنده نگه داشتن امید در تمام مراحل و خصوصاً در مراحل میانی این حرکت از اهمیت ویژه‌ای بر خوردار است؛ چراکه افراد در میانه‌راه،‌ نه شوق احساسی مراحل اولیه را دارند نه خود را نزدیک به انتهای مسیر می‌بینند پس دقیقاً در همین فضا است که «صبر فرا نسلی» کلید اساسی تحقق آرمان‌ها است.

 

پی‌نوشت‌ها:

* . مدرس و دانش آموخته حوزه علمیه قم.

** . دانش آموخته حوزه علمیه قم.

[1].بیانات مقام معظم رهبری، 13/04/1390.

[2]. همان،۱۴/۰۷/۱۳۷۹.

[3]. همان، ۱۲/۰۹/13۷۹.

[4]. همان، 07/03/1397.

[5]. همان، 29/ 05/ 1376.

[6] . تمدنی که مقام معظم رهبری از آن تعبیر می‌کنند، تمدن زمینه ساز ظهور است و تمدنی که بعد از ظهور، امام عصر؟عج؟ تشکیل می‌دهند همان تمدن آرمانی و مدینه فاضله بشریت است.

[7]. صحيفه امام؟ره؟، ج‏15، ص 349.

[8]. صحیفه امام؟ره؟، ج21، ص 448.

[9]. بیانات مقام معظم رهبری، 19/10/1391.

[10]. همان،30/ 11/ 1370.

[11]. همان، 14/ 07/1379.

[12]. همان، 14/06/ 1392.