میزان و حجم آموزه‌های سیاسی اجتماعی نهضت عاشورا در ساخت اندیشه سیاسی و رفتار اجتماعی جامعه ما
میزان و حجم آموزه‌های سیاسی اجتماعی نهضت عاشورا در ساخت اندیشه سیاسی و رفتار اجتماعی جامعه ما
علی نقی لو
بسیاری از مقوله های اجتماعی و انسانی، و حجم وسیعی از ریزترین مسائل زندگی اجتماعی را می‌توان در فرهنگ عاشورا شاهد بود و از آن برای چگونگی سلوک و تعامل اجتماعی و سیاسی و حتی اخلاقی خود آموخت.در تاریخ اسلام، نهضت عاشورا نقطه عطفی است که از جنبه های گوناگون، آغازگر تحولات در ساخت،بافت و اندیشه جامعه مسلمانان بوده است.
قیام امام حسین(ع) از ابتدا تا انتها چند ماه بیشتر طول نکشید اما جانمایه حرکت که به مانند روح کلی قیام در همه اجزای آن جاری و ساری است از یک سو، و حجم حوادث و قضایایی که در آن فاصله زمانی محدود با محوریت امام(ع) از مدینه تا مکه و از مکه تا کوفه و کربلا و دنباله آن تا شام و سپس مدینه اتفاق افتاد از سوی دیگر، آن قدر بزرگ و در جهات مختلف قابل توجه و اهتمام است که هنوز پس از آن قرنها پژوهشگران بر اساس منابع تاریخی تحقیق و تحلیل در قضایای از این دست صورت گرفته، و علاوه بر تأثیری که بازگویی و تبیین علمی عاشورا در سلوک اجتماعی و سیاسی و رفتار دینی جامعه اسلامی دارد، همچنان، بلکه همواره میتواند و باید به عنوان یک موضوع زنده و حیاتی توجه پژوهشگران در حوزههای مختلف تاریخی، اجتماعی، کلامی و فقهی باشد.
می توان گفت به رویداد عاشورا بیشتر از منظر عاطفی توجه شده است و این هر چند ارزشمند است اما نوعی یک سو نگری به این نهضت بزرگ و چند بعدی است، بنابراین در کنار نگرش عاطفی و معنوی نگاه منطقی و عقلانی به آن خیلی ارزشمند است. یکی از ابعاد بسیار مهم نهضت عاشورا بعد سیاسی آن است که می تواند برای تربیت سیاسی دانش آموزان، دانشجویان در تدوین برنامه درسی و همچنین تربیت سیاسی سایر اقشار جامعه استفاده شود که هدف آن پرورش انسان هایی آگاه، مشارکت جو، منتقد، متعهد و مسئول باشد و گفتنی است تربیت سیاسی براساس بافت و زمینه موجود و شرایط هر جامعه ای می تواند متفاوت باشد. بی‌تردید مهمترین و پرقوت‌ترین محور ایجاد تحولات اجتماعی و سیاسی در طول قرن‌های متمادی بعد از حادثه عاشورا تاکنون در دنیا خود حادثه عاشورا است. همچنین بزرگ‌ترین اجتماعات انسانی برای افرادی است که با تمام وجود خود را از پیروان مکتب امام حسین (ع) می‌دانند؛ که نمونه آن بزرگ‌ترین راهپیمایی جهان در طول تاریخ راهپیمایی اربعین است.
از زوایای گوناگون می‌توان به قیام امام حسین (ع) توجه کرد. بعد سیاسی، اجتماعی قیام به عنوان یک مبدا و نقطه عطف تاریخی درمقابله با استکبارستیزی و مبارزه باظلم و زیاده خواهی است. در واقع عاشورا و محرم همواره در طول تاریخ یکی از استوانه های اصلی مورد اتکای شیعیان در جنبش های اجتماعی و انقلابی بوده است و هیچ جنبش دینی و اعتقادی را نمی توان در ایران پس از اسلام متصور شد که قیام حسینی در آن نقش نداشته باشد. و نمونه بارز آن انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی ره می باشد.
سایر ابعاد از جمله ابعاد عاطفی و خانوادگی نیز به عنوان بعد اخلاقی اجتماعی الگوی خوبی برای تحکیم جایگاه ارتباطات خانوادگی است که نمونه آن رادر ارتباط امام حسین (ع) با فرزندان، خواهر و بنی هاشم قابل مشاهده است. بعد ولایت‌پذیری به عنوان شاخصه مهم سیاسی مکتب تشیع که بروز و نمود کامل آن در حوادث روز عاشورا و مهاجرت امام از مدینه به کوفه قابل مشاهده است. اگر بعد تبلیغی و شیوه‌های مختلفی که امام در ترویج مبانی اسلامی و نگاه اقناعی و استدلالی که در مسیر تبلیغ خود داشتند؛ همه این عوامل می‌توانند الگوهای مهمی برای تحلیل ابعاد این واقعه عظیم باشند. هر فردی که مرام مقاومت در برابر ظلم و فساد را داشته باشد محبوب انسان‌ها قرار می‌گیرد و عامل تحولات اجتماعی سیاسی می‌شود.مسئله قیام امام حسین به عنوان یکی از مهمترین عوامل تحولات اجتماعی و ایجاد گفتمان مقاومت در دنیای انسانی و نه تنها اسلامی همگی متأثر از قیام اباعبدالله (ع) است.
واقعیت مسئله این است که ما تنها جنبه ملکوتی و عرشی عاشورا را مد نظر قرار داریم و به جنبه واقعی و عملگرایانه نهضت برای اصلاح جامعه کمتر توجه می‌شود. بسیاری از فیلسوفان سیاست حتی در حوزه اسلامی متاسفانه با منابع اصلی ارتباط ندارند و تدبر در فلسفه سیاسی اسلامی و به ویژه نهضت حسینی رخ نداده و ارائه فلسفه سیاسی از نهضت سالار شهیدان انجام نشده است و ما باید در جستجوی فلسفه سیاسی قیام عاشورا باشیم.
اقدام سالار شهیدان در واقعه کربلا و روز عاشورا اقدامی سیاسی علیه نظم سیاسی بنی امیه بود، معاویه در خروج از مسیر سنت نبوی و شکستن عهد و پیمانش با امیرمومنان و امام حسن به جایی رسید که رسما فرزندش را بعنوان خلیفه تعیین کرد و خواست از حسین بن علی هم بیعت بگیرد و امام حسین هم حرکتش را شروع و با جریان حکومت اموی مقابله کرد. تردیدی نیست که این یک حرکت سیاسی است که دنبال بر هم زدن نظم سیاسی حاکم بود که به نام دین سنتهای باطل را تقویت می‌کرد.با این حال این حرکت سیاسی برای قدرت و اختلاف افکنی نبود، بلکه برای اصلاح بود و رد منکرها و مهمترین منکر حکومت یزید بود. نامه نگاری و دعوت کوفیان از امام هم ظرفیتی بود که سیدالشهدا به آنها بها داد. سیدالشهدا قبل از حرکت به سوی عراق در خطبه ای فرمودند، هرکسی نمی‌تواند با این جریان همراه شود و تنها پاک طینتانی که حاضر به بذل جان هستند، قابلیت حضور در این حرکت و سفر با ما را دارند.
اگر بخواهیم مهمترین شاخصه مربوط به نگاه حضرت به سیاست و مدیریت و دخالت در سرنوشت سیاسی و اجتماعی را ببینیم و از او الگو بگیریم باید به این شاخصه برای مدیریت جامعه و سیاست ورزی از نگاه حضرت اباعبدالله توجه کنیم و آن این است که باید عزت جامعه اسلامی و عزت مسلمانان و بلکه عزت هر انسانی که از حقوق عمومی بهرمند است ، محفوظ بماند . این مهم ترین چیزی است که حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام به او توجه خاصی دارد.این درسی که امام حسین به مدیران جامعه می دهد که باید عزت اسلام ، عزت مسلمان ها و عزت هرکسی که از حقوق شهروندی بهرمند است ،حفظ بشود . کسی اجازه ندارد که پا بر عزت جامعه اسلامی گذارد ، حال یا با فقر جامعه را ذلیل کند ، یعنی با سوء تدبیر، شرافت جامعه اسلامی را متزلزل کند و یا با مماشات با دشمن مسلح و خون ریز ، این الگوی ارایه شده توسط امام حسین علیه السلام به هر ارادتمندی است که خودش را تابع الگوی حسینی معرفی میکند.عدالت‌خواهی و ستم‌ستیزی، عزت، پاسداری از اسلام و ارزش‌های اسلامی، شهادت در راه خدا، جمع میان سیاست و معنویت، امر به معروف و نهی از منکر از جمله درس‌های مهم در عرصه رفتار سیاسی رویداد عاشورا است.
