رأی‌گیری الکترونیکی و امنیت

سال‌هاست که مسئولان امر انتخابات در کشور (مجری- ناظر) در پی اجرای برگزاری انتخابات الکترونیک (E- voting) هستند. وزارت کشور به‌طور خاص از دولت نهم تاکنون به‌عنوان مجری این امر با شتاب زیاد، خواستار الکترونیکی کردن تمام فرایند انتخابات بوده و به توفیقات خوبی هم دست‌یافته است. رأی‌گیری الکترونیکی به‌عنوان آخرین و پراهمیت‌ترین مرحله از فرایند 24 گانه انتخابات شامل رأی دادن ، شمارش و اعلام آراءاست که به‌صورت کاملاً مکانیزه و الکترونیکی و با کمک کامپیوتر انجام می‌شود. در این روش از کامپیوترهایی استفاده می‌شود که رأی‌دهندگان بتوانند کاندیدای موردنظر خود را توسط مانیتورهای حساس دستی یا صفحه‌کلید تعیین و مشخص کنند. در این روش امکان معرفی نامزدها در کنار عکس هرکدام نیز وجود دارد تا افراد کمتر دچار خطا شوند. تصمیم سازان و تصمیم گیران این حوزه دلیل چنین تصمیمی را «بالا بودن سرعت»، «دقت» و «کاهش هزینه» در روند برگزاری انتخابات می‌دانند؛ درحالی‌که شورای نگهبان به‌عنوان نهاد ناظر سه شرط مهم «امنیت»، «گمنامی» و «قابلیت اثبات» که لازمه هر انتخابات درست سیاسی است را در نظر دارد و نمی‌تواند و نباید بدون در نظر گرفتن این سه شرط، با برگزاری انتخابات به این روش موافقت نماید. شاید از منظر دست‌اندرکاران وزارت کشور شروط شورای نگهبان لحاظ گردیده است اما مراکز پژوهشی مورد تائید این دو مرجع برگزارکننده انتخابات و کارشناسان IT شورای نگهبان چیز دیگری می‌گویند؛ بطوریکه در اول همین هفته قائم‌مقام و سخنگوی محترم شورای نگهبان که خود از مشوّقین برگزاری انتخابات تمام الکترونیک است به ایرادات برطرف نشده اشاره نمود و گفت «یکی از این موارد، امنیت و صحت انتخابات بود که هنوز این اشکالات برطرف نشده است و درصورتی‌که این اشکالات به همراه دیگر موارد برطرف شود انتخابات به‌صورت الکترونیک برگزار خواهد شد».

کارشناسان امر اذعان دارند که هر بار نسخه‌های جدید ارائه‌شده توسط وزارت کشور موردبررسی قرار گرفت، به معایبی جدی در امنیت و قابلیت اطمینان سامانه‌های مورداستفاده برخورد کرده‌اند و این مشکلات به‌طور مستند به مسئولان مربوطه ارائه‌شده است. به نظر بسیاری از صاحب‌نظران و رویه مشهود شورای نگهبان، رأی‌گیری الکترونیکی آن‌قدر امنیت ندارد که بتوان مسئولیت حفاظت از رأی مردم که اساس جمهوریت نظام اسلامی است را به آن سپرد، و شاید هرگز چنین نشود. مسلماً کسی از صاحب‌نظران از مزایای این شیوه غافل نیست اما درعین‌حال بر این باورند که مزایای این روش رأی‌گیری ارزش نگرانی‌ها و مشکلات احتمالی آن را ندارد. شورای نگهبان نیز بارها و بارها نشان داده است که در صیانت از جمهوریت نظام به‌ویژه در انتخابات‌هایی چون مجلس و ریاست جمهوری که در ذات آن‌ها  انگیزه مخالفت پررنگ‌تر است، حاضر به ریسک نیست و پذیرش ابزاری را که از خطر دست‌کاری آراء و فاش شدن اطلاعات رأی‌دهندگان مصون نیست و امنیت کافی ندارد برنمی‌تابد.

از معایب امنیتی این روش حذف تعرفه‌های کاغذی دست‌نویسی شده توسط رأی‌دهندگان است. اگرچه در این روش نیز علاوه بر ذخیره شدن آراء در سامانه یک نسخه پرینت شده به صندوق متصل به آن انداخته می‌شود اما با توجه به غیرقابل استناد بودن آن نمی‌تواند پاسخ‌گوی معترضان احتمالی باشد که بالقوه وجود دارند.

عیب امنیتی دیگر روش رأی‌گیری الکترونیک این است که جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل و ذخیره‌سازی‌ها، در سامانه‌های IT صورت گیرد که به‌طور کامل شفاف نیست یا درک آن‌ها دشوار است.

از معایب دیگر این روش زمان‌بری برای ورود اطلاعات در حوزه‌های انتخابیه بزرگ به‌ویژه تهران است. بر اساس آزمایش‌های صورت گرفته و مانورهای انجام‌شده با این سامانه میانگین زمان رأی‌گیری توسط هر فرد در انتخابات مجلس شورای اسلامی در تهران بین 10 تا 12 دقیقه است. انتخابات شورایاری‌ها که در همین ماه صورت پذیرفت مهر تائیدی است بر اینکه رأی‌دهندگان باید زمان زیادی را پشت درب حوزه‌های رأی‌گیری سپری کنند؛ چراکه هرکدام از این سامانه‌ها تنها می‌تواند در هر ساعت حداکثر از 6 نفر رأی اخذ نماید.  

عیب دیگر اینکه، همواره نوعی تضاد اساسی میان تائید و تصدیق آرا از یک‌سو و مخفی ماندن آرا از سوی دیگر وجود دارد. در تائید و تصدیق آراء همین بس که گروه‌های بداخلاقی که نتیجه انتخابات را موافق نظر خود نیافته‌اند می‌توانند ادعای ما نوشتیم «الف» دستگاه خواند «ب» را مطرح نمایند. از طرفی اگر پایبندی به قانون در میان برگزارکنندگان انتخابات ضعیف باشد رأی افراد قابل‌خواندن خواهد بود.

نتیجه اینکه با توجه به شرایط موجود و ازآنجاکه رأی‌گیری الکترونیکی می‌تواند به‌نوعی تهدید برای مشروعیت انتخابات تبدیل شود، اگر دولت قصد پافشاری بر اجرای رأی‌گیری الکترونیکی دارد که به نظر می‌رسد چنین اصراری هم دارد، باید همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته اروپایی از این روش در انتخابات اصناف همچون نظام‌مهندسی، نظام پزشکی و شورایاری‌ها استفاده کند و تا زمانی که زیرساخت‌های فنی، قانونی و فرهنگی برای این روش از انتخابات در کشور فراهم نشده است برگزاری انتخابات به روش الکترونیکی چیزی جزء عدم اعتماد مردم نتیجه‌ای در برنخواهد داشت.

محمدرضا میرشمسی

استادیار دانشگاه و قائم‌مقام جمعیت جانبازان انقلاب اسلامی{jcomments on}