ارزیابی و تبیین انتخابات و نقش آن در توسعه و تعمیق اقتدار و امنیت ملی کشور(ضرورت مشارکت حداکثری و نقش آن)
مؤلف: علی نقی لو
به طور کلی انتخابات را می توان گزینش از میان بدیل های مختلف سیاسی تعریف کرد که پیش روی انتخاب کنندگان قرار میگیرد. تعریف دیگر اینکه انتخابات فرایند تشخیص اصلی ترین و پرطرفدارترین اراده یا مطالبه نزد افراد صاحب حق رای در جوامع است که طبق قوانین موجود برای یک تصمیم خاص و منفرد یا تعیین نمایندگان مردم جهت احراز مناصب و مصادر تصمیم گیری طی یک دوره مشخص صورت می گیرد.
مراجعه به آراء شهروندان از زمان یونان باستان، روم باستان و در طول قرون وسطی برای انتخاب رهبرانی چون امپراتور روم مقدس و پاپ برگزار می‌شده‌است. ایران نیز از جمله کشور‌هایی است که سابقه رویدادی شبه انتخابات در آن نزدیک به صد سال است.
با این حال با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، روند و سازوکارهای حاکم بر انتخابات احیا و بازتعریف شد و شهروندان حتی در انتخاب عالی‌ترین مقام سیاسی کشور نیز می‌توانند به صورت غیرمستقیم تأثیرگذار باشند. انتخابات عالی‌ترین مظهر حضور مردم در عرصه سیاسی و مهم‌ترین مجرای تحقق حاکمیت مردم است. نظام مردم‌سالار نظام حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش، نظام داشتن حکومتی برخاسته از مردم و پاسخگو در برابر مردم است. انتخابات فرصتی است برای مردم که نظر خودشان را نسبت به شیوه حکومت و مدیریت یک دولت ابراز کنند و اگر نسبت به آن نارضایتی داشته باشند، کسی یا گروهی دیگر را که مناسب‌تر و با کفایت‌تر می‌شناسند، جایگزین کنند. بدین وسیله سیستم سیاسی رو به اصلاح و بهبودی و تکامل تدریجی پیش می‌رود.
یکی از مهم‌ترین کارکردهای انتخابات، قاعده‌مند کردن انتقال قدرت سیاسی از گروهی به گروه دیگر است. فقدان قاعده‌ای برای انتقال و توزیع قدرت سیاسی و مسئولیت اداره جامعه، مصائب سیاسی گوناگونی به دنبال می‌آورد. انتخابات به گروه‌هایی که برای تصاحب قدرت سیاسی رقابت می‌کنند، تضمین می‌دهد که بهترین راه و شیوه کسب قدرت، حضور در انتخابات است. کسب قدرت از راه انتخابات ضمن دارا بودن مشروعیت لازم از سوی مردم، مسالمت‌آمیزترین شیوه در رسیدن به اریکه قدرت است. در واقع انتخابات زمینه‌های لازم برای چرخش نخبگان و دگرگونی در بخش‌هایی از گروه حاکمه را به طور مستمر فراهم میکند. در یک نظام مردم‌سالار قدرت در چرخش است و به طور مداوم دست به دست شده و هیچ کس برای همیشه از دستیابی به قدرت محروم نمی‌شود. انتخابات به منزله عرصه مبارزه در رقابت گروه‌ها با بسط علایق سیاسی در بین آحاد مردم، آنها را با حقوق سیاسی خودشان آشنا کرده و باور شهروندان را به رعایت ارزش‌های مردم‌سالارانه تقویت میکند. از سوی دیگر، رقابت مسالمت‌آمیز بین گروه‌های سیاسی را برای تصاحب قدرت نهادینه کرده و موجب تقویت آنها میشود.
در مقوله‌ی امنیت ملی، می‌توانیم ادعا کنیم که وجود آن، یک خیر عمومی است و اگر آن را تأمین نکنیم، اساساً سایر اولویت‌ها و خیرها موضوعیت پیدا نمی‌کنند. برای مثال، آزادی خیلی مهم است و انسان براساس فلسفه‌ی وجود خود، به آن نیازمند است، اما جالب آنکه اگر بخواهیم همین آزادی را تأمین کنیم، به حداقلی از امنیت نیازمندیم. لذا دلیل اهمیت مقوله‌ی امنیت به پیشینی بودن خیر آن نسبت به بسیاری از خیرها بازمی‌گردد. باید امنیت وجود داشته باشد تا مقولاتی چون آزادی، توسعه‌ی اقتصادی، توسعه‌ی فرهنگی و به‌طور کلی مقوله‌ی «پیشرفت»... به وجود بیاید. لذا اولویت امنیت از باب خدمت‌رسانی آن است و اگر امنیت نباشد، اساساً سایر منافع ظهور پیدا نمی‌کنند. اولین مزیت برگزاری انتخابات و مشارکت حداکثری مردم در انتخابات ارتقای امنیت کشور در داخل و خارج از کشور است.
نظام انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران نظامی سیاسی و مردم‌سالار است. به همین منظور، اهمیت آن نه به واسطه نقش آن بلکه به واسطه ساختار مردم سالاری بودن آن تاثیرات خود را بر کارکردهای ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نظام بر جای می‌گذارد. امنیت ملی نیز به عنوان یکی از ساختارهای مهم زندگی سیاسی از تاثیر کارکردهای نظام انتخاباتی کشور بر کنار نمی‌باشد. با توجه به اهمیت نظام انتخاباتی از زاویه مکانیسم و سازوکارهای درونی آن «امنیت ملی» یکی از عرصه‌هایی است که از برد تاثیر نظام انتخاباتی در کشور جدا نبوده و رابطه‌اش با نظام انتخاباتی درونی نیازمند بررسی‌های موشکافانه می‌باشد.طبق گفته مقام معظم رهبری در جمهوری اسلامی اولویت اول در انتخابات مشارکت مردم و در مرحله بعد انتخاب یک شخص است، اولین و مهم‌ترین مسئله‌ای که می‌توانیم از مفهوم انتخابات برداشت کنیم، بحث امنیت است. در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی «مردم»، مفهوم، نقش و دلالت های قابل توجهی در مبنا و میدان نظام اجتماعی دارند.
ایشان استدلال می‌کنند که اگر چه انقلاب اسلامی علت موجِده نظام اسلامی است؛ اما بقای آن به واسطه مشارکت مردم، حضور همیشگی در صحنه و شناخت دشمن است. معظم له در این باره می‌فرمایند: «مسئله‌ی اصلی ما، مسئله‌ی مردم، حضور مردم، میل مردم، اراده‌ی مردم و عزم راسخ مردم است.» از منظر حضرت امام خمینی (ره) و امام خامنه‌ای(مدظله العالی) انتخابات به ماهیت انقلاب و نظام جمهوری اسلامی گره خورده و از برکات آن محسوب می شود. امام خامنه‌ای فرموده‌اند: «آبروی جمهوری اسلامی به انتخابات و حضور در پای صندوق‌های رای و تأثیر یکایک مردم در انتخابات مدیران کشور است.»
حضور فراگیر مردمی در انتخابات از الزامات قطعی پیشرفت و صیانت کشور در مقابل تهدیدات دشمنان است و دشمن را از طمع ورزیدن به کشور و فکر ضربه زدن به آن منصرف میکند. بر این اساس هم حق و هم تکلیف است که آحاد ملت در انتخابات شرکت کنند. انتخابات به عنوان یک رخداد مهم سیاسی مهم و تعیین کننده نظام سیاسی مردم سالار،هم میتواند پدیده ای موثر در تقویت و تثبیت امنیت ملی باشد و هم میتواند به چالشی برای امنیت ملی تبدیل شود. در واقع حضور حداکثری آحاد مردم و گروه سیاسی در انتخابات ضامن امنیت و اقتدار کشور و تقویت کننده پیوند ناگسستنی نظام جمهوری اسلامی ایران با مردم است.
انتخابات به چند صورت به تولید و تضمین امنیت ملی می‌انجامد. اول، انتخابات از بحران‌های پنجگانه مشروعیت، مشارکت، اقتدار، توزیع و نفوذ پیشگیری و درصورت بروز به رفع، کاهش و مدیریت آنها کمک میکند. زیرا، در اثر مشارکت حداکثری مردم، مشروعیت نظام افزایش یافته و به تبع آن اقتدار و نفوذ آن نیز ارتقاء می یابد. دوم، انتخابات آزاد و آرام، باعث افزایش روحیه ملی، به معنای میزان حمایت ملت از دولت و ارجحیت منافع ملی بر منافع فردی، گروهی، حزبی و جناحی می گردد.
سوم، انتخابات، بواسطه تأمین مشارکت فراگیر مردم، وحدت و انسجام ملی را تقویت میکند. چهارم، انتخاباتِ رقابتی مبنی بر اراده ملی به انسجام، همکاری و هم افزایی قوای سه گانه حاکمیت کمک میکند.
پنجم، انتخابات از طریق ارائه راه‌حل های بهینه برای مسائل و مشکلات کشور توسط نامزدها، باعث کاهش آسیب‌پذیری‌های داخلی در سطوح مختلف میشود.
ششم، در فرآیند انتخابات با برگزیده شدن نامزدی که طرح و برنامه برتری برای کشور دارد و عملی شدن آنها پس از شکل‌گیری دولت جدید، کارآمدی نظام افزایش و ارتقاء می‌یابد.
هفتم، انتخابات، با این کارکردها، موجب افزایش اعتماد ملی و سپس ارتقاء سرمایه اجتماعی می‌گردد.
هشتم، انتخابات نقش تعیین‌کننده‌ای در کسب و افزایش اعتبار و عزت ملی کشور در سطح بین‌المللی ایفا میکند. عاملی که خود قدرت چانه‌زنی و توان دیپلماسی کشور را افزایش می‌دهد.
نهم، در اثر انتخابات به عنوان تجلی اراده ملی، حاکمیت و استقلال ملی تحکیم و تقویت می‌گردد.
دهم، انتخابات، گفتمان انقلاب اسلامی مبنی بر آرمان‌گرایی واقع‌بین در سطوح داخلی و خارجی را بازتولید و بازتوزیع میکند.
یازدهم، انتخابات باکاهش ودرمان آسیب‌پذیری‌های داخلی و دفع و بازداشتنِ تهدیدات خارجی کارکردی بازدارنده دارد که می توان آن را «بازدارندگی انتخاباتی» نامید. سرانجام، انتخابات به غیرامنیتی کردن بسیاری از مسائل و موضوعات می‌انجامد و آنها را به حوزه سیاسی بازمی‌گرداند که با سازوکارها و ابزارهای عادیِ سیاسی می توان مدیریت کرد. کوتاه می توان گفت تأثیر مشارکت بر اقتدار و امنیت ملی؛ تولید قدرت ملی- افزایش درجه مقبولیت نظام سیاسی- ارتقای ثبات سیاسی-ارتقای همبستگی و وحدت ملی- تقویت ارکان نظام تصمیم گیری و اجرایی- کمرنگ کردن تهدیدهای خارجی -کاهش تعارضات خشونت آمیز و در نهایت تثبیت موقعیت و تقویت قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران می باشد.در نظام های مردم سالار همچون ایران اسلامی، مشارکت سیاسی بالای مردم در امور کشور و در شکل متداول آن یعنی انتخابات تولید قدرت ملی می کند و توانایی لازم را برای رفع آسیب ها و بی اثر کردن تهدیدها افزایش می دهد.
هر اندازه حضور مردم در انتخابات پررنگ‌تر و انتخاب های آن ها شایسته تر باشد، مقبولیت نظام سیاسی بالاتر و قدرت مدیریت آن در محیط داخلی و تأثیرگذاری اش در نظام بین‌الملل بیشتر می شود و نیز امکان خنثی کردن تحریم ها و تهدیدهای دشمنان فراهم می گردد. مشارکت حداکثری با انتقال مسالمت‌آمیز مطالبات شهروندان به نظام سیاسی وقاعده مند کردن رقابت های سیاسی باعث افزایش ثبات سیاسی میشود، در واقع بین ثبات سیاسی در کشور با امنیت و مشارکت حداکثری رابطه مستقیم وجود دارد.
مشارکت حداکثری مردم در انتخابات و تجمیع آرا روی افراد و گزینه های شاخص، این مزیت را ایجاد میکند و زمینه روی کار آمدن مجلسی قوی و همچنین دولت قوی و با رای بالا را برای ارکان نظام تصمیم گیری و اجرایی فراهم میکند. جمهوری اسلامی ایران در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی و بخصوص در سالهای اخیر، همواره با موجی از تهدیدها و تحریم های پیچیده و با هدف بر هم زدن نظام محاسباتی مردم و مسئولان و مخدوش کردن امنیت و اقتدار ملی روبرو بوده است. پیام روشن مشارکت حداکثری در انتخابات بی اثر بودن هر نوع تهدید و تحریم است که اغلب به منظور ایجاد انحراف فکری در توده مردم یا به قصد دست داشتن مردم از آرمان ها و اعتقاداتشان اجرا میشود، انتخابات فرصتی برای پیگیری مطالبات سیاسی از طریق انتخاب نامزدها و برنامه های آنهاست، جامعه ای که مطالبات سیاسی در آن انباشته شود و به درستی مدیریت و هدایت نشود، می تواند زمینه های بروز ناهنجاری‌های امنیتی و تعارض های خشونت آمیز فراهم کند، یکی از تأثیرات مشارکت حداکثری درانتخابات، مدیریت مطالبات و کاهش تعارضات و ناهنجاری های امنیتی است.
بی تردید موج بیداری اسلامی در منطقه و جهان و فروپاشی برخی نظام‌های دیکتاتوری، محصول گفتمان انقلاب اسلامی و سیاست‌های نظام در تعقیب آرمان‌ها و اصول انقلاب در عرصه داخلی، منطقه‌ای و جهانی بوده است. در سایه همین گفتمان، اکنون جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه دارای عمق استراتژیک است و بازیگری مهم در تحولات منطقه و جهان به شمار می آید. این دستاورد مهم نتیجه حضور فعال، مؤثر، مستمر و گسترده مردم در همه صحنه های دفاع از انقلاب اسلامی و حمایت از نظام است. مشارکت اندک در انتخابات، اردوگاه دشمن را برای تشدید فشارها و نتیجه‌بخش کردن تهدیدات امیدوار میکند. در عین حال، برای جبهه مقاومت و همه ملت‌هایی که با الگوی گفتمان انقلاب اسلامی، در برابر استکبار و زیاده خواهی های نظام سلطه ایستاده اند، نگرانی و تشویش را در پی خواهد داشت.
قطعا مشارکت حداکثری در انتخابات با تثبیت الگوی مردم سالاری دینی در کشور باعث تثبیت موقعیت جمهوری اسلامی ایران و تقویت قدرت نرم آن می شود، اما اینکه چگونه این مشارکت حداکثری در انتخابات تحقق می یابد منوط به توجه به راهکارهاس؛ راهکارهایی که رهبر معظم انقلاب در متن راهبردی«سیاست های کلی انتخابات» به روسای قوای سه‌گانه ابلاغ فرمودند و بی تردید با نصب العین قرار دادن بند بند این متن راهگشا در هر کنش انتخاباتی توسط آحاد مردم تا همه گروه‌های سیاسی و از تمام مسئولان سیاسی و تصمیم سازان کشور تا مجریان انتخابات، می توان به تحقق نقش موثر و غیرقابل انکاری انتخابات پیش رو بر توسعه و ارتقای امنیت و اقتدار ملی امیدوار بود.
میتوان مدعی بود که مشارکت شهروندان در انتخابات موجب تقویت همبستگی و وحدت ملی و تضمین کننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران میشود. یافته های مطالعه نشان می دهد که نظام های انتخاباتی از لوازم بنیادی نظام های سیاسی مردم سالار هستند.
مشارکت مردم در انتخابات می تواند امنیت داخلی کشور را ارتقاء بخشیده و مشروعیت نظام سیاسی را تثبیت نموده و در مقابله با تهدیدات خارجی که امنیت داخلی را به خطر می اندازد نقطه قوتی محسوب شود.
