بررسی رابطه سیاست و اخلاق از دیدگاه امام رضا(ع)ِ 

امام رضا (ع) در سال ۱۴۸ هجری هم زمان با سال شهادت امام صادق (ع) در مدینه به دنیا آمد. سی و پنج ساله بود که پدر بزرگوارش در زندان هارون به شهادت رسید. امامت ایشان همزمان بود با حاکمیت دو حاکم جور: هارون و مأمون عباسی.؛ مأمون برای زیر نظر گرفتن فعالیت‌های سیاسی امام و مشروعیت بخشیدن به حکومت غاصبانه خویش، آن حضرت را از مدینه به مرو آورد و ایشان را ولی عهد خویش معرفی کرد اما او نتوانست این اقدام ریاکارانه را بیش از یکسال تحمل نماید و در نهایت امام رضا (ع) را در ۵۴ سالگی مسموم کرد و به شهادت رساند. ایشان گرچه به ظاهر ولیعهد مأمون بود ولی هرگز از مبارزه با حاکمیت جور باز نایستاد. هدایت و رهبری شیعیان در قالب سازمان وکالت، زیر بار نرفتن از پذیرش مسئولیت‌های حکومتی و مبارزه مخفیانه با مأمون عباسی تا لحظه شهادت از جمله اقدامات سیاسی ایشان در مبارزه با حاکمیت جور به شمار می‌آید.

شناسایی اندیشه و سیره سیاسی هر فرد علاوه بر آنکه نمایانگر باورها و نقش آفرینی آنها در تعیین رفتار سیاسی است نشانگر درک درست وی از ساختار سیاسی جامعه نیز هست. که امام رضا (ع) درک درست از جامعه داشتند و با هوشیاری و آگاهی از فضای جامعه و حکومت، تصمیم گیری منطقی، درست و به دور از قدرت طلبی و مناظره و ارائه نظرات در اوج اخلاق مداری توانستند فضای سیاسی زمان را به نفع خود تغییر دهند.

مديريت اسلامي توان اداره كردن يك مجموعه براي رسيدن به اهدافي مشخص طبق اخلاق و توحيد اسلامي است. از اين‌رو طبق سخن و سيره امام رضا(ع) مدير بايد شرايط خاصي مانند علم، بردباري، اخلاق نيكو و خداترسي در تمامي بخش‌هاي مديريتي از جمله استفاده درست از بيت‌المال، ارتباط با ارباب رجوع و برخورد با مديران و كارمندان داشته باشد. امام رضا(ع) هرچند بر حفظ حرمت و احترام بزرگان تاكيد مي‌كرد، اما بر پرهيز از چاپلوسي و تملق نيز تاكيد داشتند و فرمودند:«اگر عده‌اي براي تعظيم شخصي به دنبال او باشند، براي او آزمون سختي است و براي آنان ذلت».‌

امام رضا(ع) با توجه به وضعیت ویژه حاکمیت بنی عباس و تلاش آنان در کنترل رفتار سیاسی شیعیان و ائمه اطهار(ع) سلوک سیاسی را پیش گرفت که نتایج مثبت بی شماری داشت. بررسی سبک و سلوک سیاسی امام رضا(ع) در دوران خود و نحوه مواجه هوشمندانه حضرت با دستگاه حاکم امری مهم است. امام رضا(ع) به معادلات جامعه خویش آگاه بود و با شروطی ولایتعهدی را پذیرفت و گام بزرگی برای حفظ جان انسان ها و گریز از قدسیت قدرت حاکم برداشت و موفقیت های بسیار به دست آورد؛ امروز هم حاکمان باید در سیاستگذاری و برنامه ریزی هایشان درکشان را از واقعیت های پیرامونی و معادلات جهان و درون کشور یک معادلات معقول تر و منطقی تر کنند.

امروزه و اکنون ما ملت ولایتمدار و شهیدپرور ایران اسلامی شاهد رفتارهایی از سوی برخی از مدیران و مسئولان کشور هستیم که متأسفانه بازگشتی به ارزش های منسوخ طواغیت محسوب می شود؛ آنچه مقام معظم رهبری تحت عنوان خوی و خصلت اشرافی گری درباره آن هشدار داده اند. اکنون کم نیست تعداد مدیران و مسئولینی که خود را از متن مردم جدا می دانند و برای خود جایگاه رفیع تر و بالاتری از مردم عادی تصور می کنند. رواج بی حد و مرز مفاسد اقتصادی و اخلاقی، تسلیم در برابر زورگویی مستکبرین و طاغوت های زمان، عدم توجهی به برقراری عدالت اجتماعی، رفع استضعاف، مشکل معیشت مردم ، بیکاری جوانان و غیره و غیره از جمله مصادیق غلبه چنین نگرشی در فضای سیاسی امروز ما است که باعث و بانی رواج بی‌قانونی، شیوع هنجارشکنی‌های اخلاقی و بی‌صداقتی و نیز کاهش اعتماد مردم به دولتمردان و مسئولین می شود. این در حالیست که حضرت امام رضا (ع) پس از رسیدن به قدرت هیچ تفاوتی با قبل از آن نکرد و هیچ گاه از مدار اخلاق و در واقع از مدار حق گرایی خارج نشد.

بنابراین با توجه به اهمیت نقش و جایگاه زمامداران و مسئولین سیاسی و اثرگذاری آنها بر رفتار و گفتار و کردار مردم، لازم است که در کنار آگاهی به فنون سیاسی، فراتر از آن متخلق به اخلاق اسلامی باشند. همانطور که در اندیشه رضوی اینگونه بود و امام هشتم با حلم و بردباری و با علم و بصیرت به آفت های ناشی از الگوی مزوارنه عباسی (بهره گیری ابزاری از دین) قدم در راهی گذاشتند که انتهای آن شهادت بود.

بنابراین ما نیز با الگوی گیری از سیره و سنت حضرت امام رضا علیه اسلام باید نسبت به انحرافات اخلاقی پیش آمده بیدار باشیم و در جهت احیای ارزش های اخلاقی و اسلامی در سیاست گام برداریم. سیره و رفتار و سیاست  عملی امام رضا مبین التزام ایشان به اصول اخلاقی بود و سیاست ‌ورزی را به دور از تشریفات، دروغ‌گویی، منفعت‌طلبی و قدرت خواهی به همگان نشان داد.در مجموع می‌توان چنین اظهار داشت که امام نشان دادند چگونه می‌توان در مواجهه با قدرت، «اخلاق مدارانه» عمل کرد؛ بدین معنا که به خاطر ظواهر فریبنده‌ دنیوی یا اغراض گروهی، اسیر قدرت نشده و آزادگی خود را حفظ نموده و پاس داشت.

مولف: علی نقی لو